Το φρούριο των Πατρών είναι κτισμένο πάνω στον τελευταίο λόφο του όρους Παναχαϊκό, στα πόδια του οποίου ξαπλώνεται η πεδιάδα των Πατρών, πάνω στην οποία είναι κτισμένη η πόλη. Το φρούριο βρίσκεται σε απόσταση 800 μέτρων από την θάλασσα. Κτίστηκε από τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό περί το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα.
Έχει κτισθεί πάνα στα ερείπια της αρχαίας ακρόπολης. Κατά την δόμηση των τειχών χρησιμοποιήθηκαν ως δόμοι υλικά από προχριστιανικά κτίσματα, κολώνες, επιστήλια, υπέρθυρα και άλλα κομμάτια τα οποία είναι ορατά στις εξωτερικές πλευρές των τειχών. Οι οικοδομικές φάσεις διακρίνονται σήμερα στο φρούριο και είναι η μαρτυρία των εργασιών που πραγματοποιήθηκαν από τους εκάστοτε κατακτητές του, για την επισκευή, ενίσχυση, αύξηση και προσαρμογή στις εξελίξεις της πολεμικής τεχνολογίας. Η κάτοψη του φρουρίου είναι σχήματος τριγωνικού και περικλείει επιφάνια 22.725 Μ2.

Τα τείχη του εξωτερικού περίβολου είναι ενισχυμένα με πύργους και προμαχώνες και επί πλέον προστατεύονται από βαθειά τάφρο τμήμα της οποίας πριν από μερικά χρόνια ήταν ορατό και επισκέψιμο. Στην ΒΑ γωνία του φρουρίου εσωτερικά υπάρχει περίβολος από ψηλά τείχη που προστατεύονται από τάφρο, η οποία υπάρχει σήμερα και είναι επισκέψιμη.

Η κατασκευή του φρουρίου έγινε από τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό μετά από τον καταστροφικό σεισμό του 551 μ. χ. διότι κρίθηκε απαραίτητο για την άμυνα της περιοχής και των κατοίκων της. Όλα τα χρόνια της μακραίωνης ιστορίας του το φρούριο των Πατρών, από την κατασκευή του μέχρι και τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο, χρησιμοποιείτο για την άμυνα της πόλης, αλλά και σαν διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο. Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους και μέχρι τον ερχομό των Φράγκων το 1205 το φρούριο γνώρισε πολλές πολιορκίες από Σλάβους, Σαρακηνούς, Βουλγάρους, Νορμανδούς κ.α. Μάλιστα το 805 οι κάτοικοι της πόλης των Πατρών κλείσθηκαν στο φρούριο και πολιορκήθηκαν ασφυκτικά από Σλάβους και Σαρακηνούς οι οποίοι δεν κατάφεραν να το εκπορθήσουν.

Το κάστρο της ΠάτραςΗ νίκη θεωρήθηκε ότι ήταν θαύμα του Πολιούχου της πόλης Αγίου Ανδρέα. Η νίκη αυτή ήταν σημαντική διότι ήταν η αιτία που αναχαιτίστηκε η επιδρομή των βαρβαρικών στρατών στην Πελοπόννησο. Το 1205 Οι Φράγκοι σταυροφόροι με αρχηγό τον Γοδεφρείδο Βιλεαρδουίνο καταλαμβάνουν την πόλη και το φρούριο. Όταν το φρούριο ήλθε στα χέρια των Φράγκων σταυροφόρων, αυτοί προχώρησαν σε πολλές βελτιώσεις, ενισχύσεις και αύξηση της επιφάνειας του, με την κατασκευή τειχών, πύργων και προμαχώνων. Επίσης για την καλύτερη άμυνα, άνοιξαν τάφρο στις τρείς πλευρές του φρουρίου.

Η Πάτρα δίδεται ως Βαρονία στον Γουλιέλμο Αλεμάν και υπάγεται στο πριγκιπάτο της Αχαΐας με έδρα την Ανδραβίδα. Το 1278 υποθηκεύτηκε στον Λατίνο Αρχιεπίσκοπο ο οποίος το εκμεταλλεύτηκε ποικιλοτρόπως, ακόμη και ενοικιάζοντας το. Το 1408 το φρούριο μισθώθηκε από τον Πάπα στους Ενετούς για πέντε χρόνια, έναντι σοβαρού μισθώματος. Ο Λατίνος Αρχιεπίσκοπος το είχε στα χέρια του μέχρι το 1430, όπου και απελευθερώθηκε από τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο.

Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος γνωρίζοντας την μεγάλη σημασία του φρουρίου για την άμυνα της περιοχής προχώρησε σε μεγάλα έργα, σε ότι αφορά, προσθήκες, επισκευές και ενίσχυση του. Οι Τούρκοι κατέλαβαν το φρούριο το 1458 και παρέμειναν εκεί όλη σχεδόν την περίοδο της Τουρκοκρατίας στην Ελλάδα. Το φρούριο γίνεται διοικητικό κέντρο, διότι η άμυνα της πόλης και της περιοχής γενικότερα μεταφέρεται στο κάστρο του Ρίου. Κατά το χρονικό διάστημα 1687 – 1715 η Πάτρα γίνεται μία από της τέσσερες επαρχίες της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας. Το 1715 οι Τούρκοι καταλαμβάνουν πάλι το φρούριο.

Κατά τα Ορλωφικά υπέστη πολύ μεγάλες ζημιές. Το φρούριο πέρασε πάλι στα χέρια των Ελλήνων το 1828 όταν παραδόθηκε από την τούρκικη φρουρά στον Γάλλο στρατηγό Μαιζόν, που ηγείτο της γαλλικής εκστρατείας στον Μοριά. Την περίοδο 1941 – 1944 κατά την Γερμανική κατοχή ήταν υπό τις κατοχικές δυνάμεις και ελευθερώθηκε με την απελευθέρωση της Πάτρας στις 4 Οκτωβρίου 1944.

Το κάστρο της ΠάτραςΑπό το 1973 το φρούριο εποπτεύεται από την 6η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Το καλοκαίρι στον περίβολο του λαμβάνουν χώρα πολιτιστικές εκδηλώσεις και ιδιαιτέρως στο λυόμενο θεατράκι που υπάρχει εκεί 640 θέσεων.

Αξίζει να αναφερθεί και ο μύθος της “Πατρινέλας”. Σε ειδική εσοχή στην τοιχοποιία του φρουρίου είναι εντοιχισμένος κορμός αγάλματος με κεφάλι, των Ρωμαϊκών χρόνων. Το παραμορφωμένο αυτό άγαλμα πήρε μυθικές διαστάσεις στα μάτια των κατοίκων της πόλης. Έγινε το στοιχειό της Πάτρας, η “Πατρινέλα”.

Η παράδοση λέει ότι ήταν γυναίκα μεταμορφωμένη σε άνδρα στα χρόνια της τουρκοκρατίας που φυλάει την πόλη από επιδημίες και κλαίει τις νύχτες όταν πεθαίνει κάποιος γνωστός πατρινός. Θυμάμαι στα χρόνια της δεκαετίας του πενήντα ότι ήσαν πολλοί γέροι της εποχής που βεβαίωναν ότι την είχαν ακούσει όντως να …. κλαίει!