Το χωριό Σπάτα βρίσκεται στα σύνορα των νομών Αχαΐας και Ηλείας. Διοικητικά ανήκει στον Δήμο Δύμης του νομού Αχαΐας, ενώ η Ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου υπάγεται εκκλησιαστικά στην Μητρόπολη Ηλείας.
Η απόσταση της μονής από την Πάτρα είναι 50 χιλιόμετρα και από την Βάρδα της Ηλείας 17, και 1500 μέτρα από το χωριό Σπάτα. Η Ιερά Μονή βρίσκεται σε υψόμετρο 350 μέτρων σε μια μαγευτική τοποθεσία ανάμεσα στις καταπράσινες κορυφές Αϊ – Λιά, Ρουπακιά και Γάριζα, στις χαμηλές πλαγιές της Μόβρης.

Η μονή κτίστηκε πριν περίπου από 200 χρόνια εκεί που βρέθηκε η Ιερή εικόνα του Αγίου Νικολάου και αποτέλεσε την αιτία της περαιτέρω αναπτύξεως της. Δύο εκδοχές υπάρχουν για την εύρεση της εικόνας. Η πρώτη είναι ότι η εικόνα βρέθηκε από κάποιο βοσκό ο οποίος ακλουθώντας ένα του ζώο τον οδήγησε στην πηγή του Αγίου από την οποία αυτό έπινε νερό. Η δεύτερη ότι άλλοι βοσκοί που είχαν τα ζώα τους στο απέναντι της μονής βουνό είδαν μια λάμψη, η πορεία της οποίας από την Δύση προς την Ανατολή τερμάτιζε στο μέρος όπου σήμερα βρίσκεται η Μονή. Κατόπιν έρευνας βρήκαν την Αγία εικόνα.

Με αφορμή την εύρεση της θαυματουργής εικόνας που η παράδοση την τοποθετεί στα χρόνια της εικονομαχίας, χτίστηκε εκκλησάκι για τους προσκυνητές στις αρχές του 19ου αιώνα και αργότερα το 1875 άλλο μεγαλύτερο στη θέση του. Σύμφωνα με την παράδοση Αχαιών και Ηλείων οδοιπόροι κατευθύνονται προς το προσκύνημα του Αγίου την ημέρα της εορτής της παρόδου του Λειψάνου. Κατά την παράδοση και διάφορες ιστορικές πηγές το 1087 το Ιερό Λείψανο είχε μετακομιστεί από τα Μύρα της Λυκίας (σημερινή Τουρκία), στο Μπάρι της Ιταλίας όπου εναποτέθηκε, στις 20 Μαΐου. Η νοτιοδυτική Ελλάδα γιορτάζει το πέρασμα του Λειψάνου στις 10 Μαΐου.

Εορτάζει και την Κυριακή της Πεντηκοστής.

Το μοναστήρι που ιδρύθηκε στα τέλη του 18ου αιώνα, σήμερα έχει μεταβληθεί σε μια μοναστική κοινότητα με πολλαπλή φιλανθρωπική δράση, κέντρο λατρείας για Αχαιούς και Ηλείους. Υπάρχει και ορφανοτροφείο.

Η μονή αποτελείται από τρία κτιριακά συγκροτήματα το παλαιότερο είναι ο Ναός, το μικρό αρχονταρίκι, η τράπεζα, παλαιοί μικροί ξενώνες κτλ. Το δεύτερο είναι κτίριο του ορφανοτροφείου της μονής και το τρίτο ξενώνας και αίθουσα φιλοξενίας. Η μονή εορτάζει τρείς φορές τον χρόνο. Στις 6 Δεκεμβρίου ημέρα μνήμης του Αγίου. Στις 10 Μαΐου ιδιαίτερα και πιο πανηγυρικά, ημέρα μετακομιδής του Ιερού Λειψάνου του Αγίου Νικολάου από τα Μύρα της Λυκίας προς το Μπάρι της Ιταλίας. Και κατά την εορτή της Πεντηκοστής. Τα μαρτυρούμενα θαύματα του Αγίου είναι πάρα πολλά γι’ αυτό και κατά τις πανηγύρεις η μονή κατακλύζεται από πλήθος προσκυνητών από την Ηλεία και την Αχαΐα κυρίως αλλά και από πολλά μέρη της Ελλάδας.